HAYVAN ÜSLUBU
Prototürk, Hun ve Göktürk Devirlerinde gelişen İslam sonrası Türk Sanatı’nda da etkisini gösteren hayvan üslubu erken devir Türk sanatı’nın en önemli üslubudur. Daha sonraları bir bitkisel üslub gelişmişse de İslam sonrası döneme kadar hayvan üslubu gibi yaygınlık kazanamamıştır.
Hayvan üslubu Orta ve İç Asya’nın yaşayan bozkır kültürüne mensup toplulukların belli başlı tek sanat üslubudur. Türk hayvan üslubu Hun Türklerinin egemen olduğu ve yaşadığı bölgelerde yapılan eserlerde görülmesi ve diğer toplulukların örneklerinden daha gelişmiş olmasıyla ayırılır. Batı’da Karadeniz’in kuzeyinde İskitlerin uyguladığı hayvan üslubu Doğu’da Prototürk devirleriyle çakışmakta fakat Hun Devleti’nden önceki döneme tarihlenmektedir. Bozkır kültürüne karşılık Güney’de yerleşik kavimlerde görünen hayvan üslubu karateristik olarak bozkır sanatından ayrı olup Sümer, Mezopotamy, İran devletlerinin eski sanatlarının ürünüdür. Hayvan üslubu konusunda en fazla karşılıklı etkileşim Türk ve Çin sanatları arasında olmuştur.
Orta ve İç Asya’da hayvan üslubunun doğduğuna inanılan çeşitli yerler önerilir. Kaynak ve delliler biraraya getirildiğinde hayvan üslubu ya Prototürk (veya Türk) kökenlidir ya da Türklerin içinde bulunduğu toplulukların uyguladığı sanat tarzıdır. Hayvan üslubunun kaynağı en erken devirlerden itibaren özellikle kayalar üzerine tasvir edilen hayvanlarla ilgili sahnelerde yatar. Avla ilgili tasvirler, birbiriyle mücadele eden hayvanlar veya insan- hayvan mücadelerinin görüldüğü sahneler ve hatta hayvanların çiftleşmesini anlatan tasvirler hayvan üslubunun ön örneklerini oluşturur. Ayrıca diğer sanat dallarındaki eserlerin de katkısı büyüktür. Bununla birlite bu üslup birdenbire ortaya çıkmamıştır.
Hayvan üslubunun ortaya çıkışı dini inanış ve anlayışlarda saklıdır. Bütün bunlar Gök-Yer-Su ve Atalarla ilgili oluşturulan dini sisteme dayanır. Zamanla Şamanizm de önemli bir kaynak olmuştur. Bunlara bağlı gelişen mitoloji ve kozmoloji hayvan tasvirleri yapılmasına etkendir. Böylece hayvanlar, insanların türediği hayvan-ata veya hayvan-ana olarak kabul edilmesi, koruyucu ruh olduklarına inanılması, kalıntılarına saygı gösterilmesi gibi hususlar, hayvan tasvirleri yapılmasına ve zamanla bu yöne ağırlık veren bir sanatın doğmasını sağlamıştır.
Bu üslubun bozkır kültürünün başlangıcı olarak kabul edilen M.Ö 3000’den itibaren oluşmaya başladığı kabul edilir. Graousset’e göre hayvan üslubu hunlar tarafından en olgun seviyesine ulaştırılmıştır.
Hayvan Üslübunun Genel Özellikleri :
1-) Hayvanlar tek yada gurp halinde ele alnmışlardır. Tek olarak alınan hayvanların bir bölümü daire içinde kıvrılmış olarak tasfir edilmiştir.
2-) Bir kısım örneklerde figürler antitetik yada simetrik olarak verilmiştir.
3-) Hayvanlar sakin yada haraketli gruplar halinde ele alınmışlardır.
4-) Zaman zaman objeler yada objelerin bir bölümü hayvan yada hayvan başı şeklindedir.
5-) Çoğu kez eserlerin üstü hayvan motifleri ile süslenmiştir.
6-) Bazı durumlarda hayvan tasfirlerinin yüzleri başka figürlerle doldurulmaktadır. Ayrıca bir hayvan başka bir hayvana ait uzuvlarla birleştirilir veya hayvan kuyrukları başka hayvan başlarıyla yada bitkisel bir unsur ile sonuçlandırılır.
7-) Geyik boynuzu, kartal gagası, pençesi veya gözü gibi bazı hayvanların bazı uzuvları abartılarak ele alınmıştır. Aynı üslub içinde doğacı anlayış ve doğa dışı tutumlar görülebilmektedir.
8-) Tasfirlerde doğa üstü veya mitolojik hayvanlarada yer verilmiştir.
9-) Hayvan mücadele sahnelrinde genellikle vahşi hayvanın hücumuna uğrayan çift tırnaklı hayvan, korku, acı ve birazda saldırganın ağırlığı nedeniyle tamamen veya ön ayakları üzerine çokmüş durumda gösterilmiştir. Bazen yenilen hayvan ön ayakları üzerine düştüğü halde arka taraftan sırtı yere gelmiş olarak ele alınmıştır. Alta kalan hayvan çoğu kez başını saldırının geldiği yöne çevirmiştir. Mücadele eden hayvanların gövdeleri üzerinde, nokta, virgül, nal biçimlerine benzer şekiller yer almaktadır.
10-) Kompozisyonlarda insan figürleri nadiren yer almakta, bitkisel süsleme ise az görülmektedir.
Ana Sayfa
Yardım
Giriş Yap
Kayıt Ol
