SELÇUKLU TÜRBE MİMARİSİ GENEL ÖZELLİKLERİ

a) Yapısal Özellikler
İlk devir türbeleri genellikle, tuğla veya taş malzemeden yapılmışlardır. Daha sonraları ise yalnız taştan yapılmıştır.
İlk dönemlerdeki türbe ve kümbetler başlı başına bağımsız birer eser iken, sonraları  cami ve medrese yapıları içinde yer almışlardır.
Selçuklu türbe veya kümbetleri genellikle sekiz,on,on iki köşeli olarak inşa edilmişlerdir. Ayrıca; kare plan üzerine kubbeli, dikdörtgen üzerine tonozlu ve eyvan ( Mevlana Türbesi) şeklinde türbelerde inşa edilmişlerdir.
Yer altında ise asıl cenazenin bulunduğu mumyalık  kısmı yer almaktadır.

b) Cephe
Cepheler genellikle gösterişsiz ve sadedir. Dış cepheyi betimleyen fazlaca süsleme yoktur.  Kapı ve pencere kısımlarının  bulunduğu kısımlar, dış cephenin en belirgin kısımlarıdır. Bu kısımlara özel bir ilgi gösterilmiş olup, külah çatı altında, mukarnas dizisi içinde bordur görülür. Birden çok gövdeli türbelerde  ise,  İslamiyet’ten önceki Şamanizm’in uzantısı , hayat ağacı, kuş, arslan, kartal tasvirleri yer alır.
Kimi cepheler ise, üçgen nişlerle ilave edilmiştir.

c)  Kapı
Selçuklularda cami ve medrese yapılarının aksine türbelerdeki kapılar, hiçbir zaman anıtsal büyüklükte yapılmamıştır. Mümkün mertebe, normal ölçekte dizayn edilmişlerdir. Örneğin, Sivas’taki Gök Medrese devasa kapısıyla bir gösteriş örneği sunarken, ölülerin yer aldığı türbelerde ısrarla bu ayrıntıya yer verilmemiştir. Kapılarda abartıya kaçmayacak şekilde bir süslemeye gidilebilir.

d) Yapı Malzemesi
Genellikle taş malzeme kullanılmıştır. Nadiren bölgesel ve yerel farklılıklarda yapı malzemesinin çeşitlenmesine sebep olabilmektedir.

e)  Süsleme
Tuğla, taş, çini, alçı, ahşap süsleme görülmekle birlikte taş süsleme yaygınlığını her daim korumuştur. Geometrik motifler ve  bitkisel motifler süslemenin ana unsurlarıdır.

f)  Mumyalık Bölümü
Selçuklu ve Osmanlı türbelerinin bir çoğunda mumyalık (kripta) diye tabir edilen bölümler yer almaktadır. Üst katta göstermelik duran sanduka, alt gerçek cenazenin bulunduğu bölümle anlam kazanmıştır. Anadolu Selçuklularının erken dönem eserlerinden, Erzurum da ki  Emir Saltuk Türbesinde mumyalık kısmı dikdörtgen bir şekilde betimlenmiştir. Bu türbede, mumyalık kısmına  üst kattan girilir ve üst katın alanına göre daha küçük bir ebatta  inşa edilmiştir.

 
g)  Kubbe
Türklerin Orta Asya’daki  mevcudiyetleri zamanında çadır ve otağ kültürü yerini mimari anlamda kümbete bırakmıştır. İslamiyet’ten sonra türbelerde üçgen biçimli piramidal ölçülü kümbetler yaygınlaşmaya başlamıştır. Bununla birlikte yuvarlak planlı kubbelerde yapılmıştır. Türklerin gök kubbe inancı, İslamiyet’i kabul ettikten sonrada devam etmiştir. Şöyle ki; türbenin içinde yer alan ruhun, türbenin kubbesi ile birlikte semaya ulaşacağı inancına inanılıyordu. Kimi eserlerde, dıştaki piramidal kubbenin altında, iç yapıda ikinci bir yuvarlak planlı kubbe yer alır.

 
h) Oymacılık
Genellikle ahşap oymacılığı yaygındır. Sandukalar ve kapı-pencere aralıkları bunun en büyük göstergesidir. Selçuklularda figürlü süslemeye de rastlanılmaktaydı. Emir Saltuk Türbesinin, çift başlı kartal, arslan motifleri buna örnek verilebilir.

 
ÖRNEK TÜRBE: EMİR SALTUK TÜRBESİ

Emir Saltuk Kümbeti, Erzurum da Hatuniye Medresesinin arkasında Üç kümbetler diye anılan yapılardan günümüze dek sağlam kalabilmiş yapıların başlıcalarından biridir. Malumunuz, Emir Saltuk, Malazgirt Savaşında savaşmış önemli emirlerden biridir. Sekizgen gövdeli bir türbedir. Dış cepheyi, üçgen alınlıklar, pencerelerin birbirini kesmesi, kubbenin altındaki işlemeli dizinin yer alışı  önemli unsurlarıdır.  Türbenin en önemli özelliklerinden biri de cenazelik(mumyalık) katı ile üst kata olan bağlantının içeride oluşudur. Cenazelik katı dikdörtgen planlıdır.

Kubbesi de lotus kubbe diye tabir edilen kubbedir. Bu tarz, Türkmenistan kaynaklı türbe mimarisinin bir sonucudur.