7-9 Yaş Grubunun Sanatsal Gelişiminde

Materyal Kullanımı

 

PROJENİN KONUSU:

7-9 Yaş Grubunun Sanatsal Gelişiminde Materyal Kullanımı

 

PROJENİN GEREKÇESİ:

M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitim Bölümü, Resim-İş Eğitimi Anabilim Dalı’nın müfredat programında yer alan “İnsanın Sanatsal Gelişim” dersiyle ilişkili bir proje önerisidir.

 

PROJENİN GENEL ÇERÇEVESİ:

İlk ve Ortaöğretimde Sanat Eğitimi

 

GENEL ÇERÇEVE BİLGİLERİ:

1)  Şematik Dönem (7-9 yaş)

2)  Gerçeklik (Gruplaşma) Dönemi (9-12 yaş)

3)  Görünürde Doğalcılık (Mantık) Dönemi (12-14 yaş)

4)  14 Yaş ve Ötesi

 

1) Şematik Dönem (7-9 yaş): Kendine özgü, bir insanın ve çevresinin resmini yapabilir. Tekrarlamayla bir güven duygusu hisseder. Geometrik çizgileri uygular. İnsan çizerken vücudun önemli sayılan parçalarını abartır, önemsiz parçaları yok eder, simgeleri değiştirir. Yer çizgisini belli eder.

2) Gerçeklik (Gruplaşma) Dönemi (9-12 yaş): Geometrik çizgiler yetersiz kaldığı için uzaklaşma ve başkaldırma söz konusudur. Kız ve erkekler cinsiyet ayrımının bilincine varırlar ve bunları resimlerinde, özellikle kıyafetlerde önemle yansıtırlar. Şemadan uzak, gerçekçi çizgilere eğilim görülür. Değişik yüzeylerde üst üste gelmeler, göğün yer çizgisine kadar inmesi söz konusudur. Renkler gerçeğe uygun boyanır.

3) Görünürde Doğalcılık (Mantık) Dönemi (12-14 yaş): Bilincine varılmamış bir zeka ve gerçeğe yanaşma (bilinçaltında) söz konusudur. Hareket ve dramatik yöne eğilim görülür. İnsan resmi yaparken doğa değişimlerine görsel tanık olma ve orantı hissedilir. Eklemleri görüp resme aktarır. Uzakta ve yakındaki eşyaların boyut ayrımları gösterilir. Ufak çizgisi (görsel) fark edilir. Yakın ve uzak renklerin değişimi söz konusudur. Duyguya bağlanan renkler (öznel olan çocuklarda) kullanılır.

4) 14 Yaş ve Ötesi: Dünya olaylarını, çevresinde olup biteni yalnız somut değil, soyut düşünceleri toplayıp, biriktirip, kavramlaştırıp öğrenir. Bunu kendi yorumuyla dışarı yansıtır. Hem kendi çalışmalarına hem de başkalarının yapıtlarına karşı eleştirel davranışı gelişir. Çizimi artık sanatsal yaratma şeklini alır. Resimsel birçok sorun artık öğrenilerek çözülür.
 


Resim 1
Büyük ölçüde kağıda yapılan çizgi çalışması örneği.
(9 yaş), Mehmet Ali Yılmaz İlköğretim Okulu
 

Gelişim Dönemleri:

1) Bedensel Gelişim: İlkokul döneminde çocukların henüz daha bilek ve parmak kemikleri ince işlere uygun değildir. İlkokul çağında çocukta ağırlık ve boyca uzamadan fazla bir gelişim görülmez. bu gelişimler daha çok ergenlik dönemine girildiğinde görülür. Ergenlik çağının sonuna doğru gencin uzaması iyice artar.

2) Devimsel Gelişim: Bireyin organlarının işleyişini, denetimi altına almada gösterdiği becerikliliğinin artmasıdır. Öğrencinin devimsel gelişimi, onun tüm gelişiminin önemli bir yönüdür. Çocuklar hemen bütün devimsel etkinliklere katılmayan çocuklarda, aşağılık duygusunun geliştiği ve uyumsuzluğun arttığı görülür.

3) Zihinsel Gelişim: Çocuk doğduğunda hemen hiçbir zihinsel etkinliğe sahip değildir. Yaşı ilerledikçe zihinsel gelişim, yaşının gelişimi ile doğuştan gelen ve çevre etkisiyle birlikte gelişen yaşantılara dayanır. Burada çevre çok önemlidir. İlkokul çağında çocuklar somut düşünce basamağındadır. 11 yaşından sonra çocuk soyut kavramlara yönelir.

4) Duygusal Gelişim: Öğrencinin duyguları ve okul yaşantısı iç içedir. Öğrencinin öğrendikleri onun gereksinimini doyuruyorsa on da haz doyurmuyorsa elem yaratır. Öğrencinin bütün okul hayatını, geleceğe bakışını, başarısını, dünya görüşünü etkiler. Öğretmenlerin bu gelişim çok iyi analiz etmesi gerekir.

5) Cinsel Gelişim: Bireyin gelişinin önemli bir yönüdür. Cinsel gelişimini sağlıklı yürütemeyen birey, davranışlarında da bozukluklar gösterir. Sağlıklı cinsel gelişim bireyin mutluğunun ve başarısının kökenidir.

6) Toplumsal Gelişim: Çocuk daima toplum içinde yaşar. Özellikle arkadaşlarına ağırlık verir. Değerlendirmelerini çevre etkilerini dinledikten sonra ortaya çıkarır. Onun için arkadaş, akran ve aile çocuğun toplumsallaşması için çok önemlidir.

7) Törel Gelişim: Törel gelişim, bireyin ilk yaşlarında başlar ve yaşamı boyunca gelişir. Çocuk toplum için iyi ve kötü olana uyduğu sürece, törelere uyar. Törel gelişim, yoğunlukla aile ve oyun ortamına dayanır. Ergenlik döneminde çocukta törel bilinç oldukça gelişir.
 


Resim 2
Kağıdın tüm yüzeyini kullanarak yapılan çizgi çalışması örneği.
(8 yaş), Zübeyde Hanım İlköğretim Okulu.

 

PROJE KONUSUNA İLİŞKİN TEMEL BİLGİLER:

Şematik Dönem (7-9 yaş)

Şematik Dönemin Önemi:

Çocuklar, yaptıkları denemeler sonunda insan ve çevresi hakkında edindikleri görüşleri, resimlerine belirli şemalar halinde yansıtırlar. Geliştirdikleri şemaları, resimlerinde sürekli tekrarlarlar. Çocukların şemaları farklılık gösterebilir. Nasıl ki her çocuk kişisel özellikleri bakımından birbirinin aynı değilse, kullandıkları şemalar bakımından da farklılık gösterirler. Çevreyle iyi iletişim kuran çocuklar resimlerinde zengin şemalar kullanırken, iyi iletişim kuramayanlar zayıf şemalar kullanır.

Şematik Dönem Resminin Özellikleri :

Özellikle insan resmi çizerken kare, dikdörtgen ve daire gibi geometrik şekillerden yararlanırlar. Gövde yerine elbise çizerler. Resimlerinde cinsiyet ayrımı görülür. 7-9 yaş düzeyindeki çocukların resimlerindeki en büyük başarı, kağıdın alt tarafına “yer çizgisi” çizmeleridir. Kağıdın üst tarafına da “gök çizgisi” çizerler. Bu çizgiler, çevrelerinden haberdar olduklarını gösterir.

7-9 Yaş Grubunun Bedensel Gelişim Özellikleri:

Bu dönemde çocukların bedensel gelişim yavaşlar. Motor yetenekleri gelişir. Kalem tutma becerileri gelişir. Ancak ilk yıllarda kalemle yazı yazarken çok çabuk yorulurlar. Bunun nedeni ince motor kaslarının yeterince gelişmemiş olmasıdır. Göz koordinasyonları gelişmeye başlar.

7-9 Yaş Grubunun Bilişsel Gelişim Özellikleri:

Ben merkezci düşünme önemli ölçüde azalır. Sıralama, sınıflandırma, karşılaştırma işlemleri için şemalar geliştirirler. Nesneleri birden fazla sınıfta toplayabilirler. Nesneleri biçim ve renk açısından gruplandırabilirler.

7-9 Yaş Grubunun Psiko-Sosyal Gelişim Özellikleri:

Bu dönemde çocuklar arkadaşları ve yetişkinler tarafından takdir edilmek, beğenilmek isterler. Fiziksel ve zihinsel kapasiteleri açısından yeni şeyler öğrenme ve üretmeye hazırdırlar. Yetişkinlerin dünyasını merak ederler. Kendisini yeterince başarılı olarak algılamayan, yaptığı işler ve çalışmalar yetişkinler ve akranları tarafından beğenilmeyen, onaylanmayan ç ocuklar da aşağılık duygusunun çekirdekleri kişilik yapılarına eklenir.



Resim 3
Dokulu kağıda yapılan serbest çalışma örneği.
(9 yaş), Mehmet Ali Yılmaz İlköğretim Okulu
 

PROJENİN AMAÇ, KAPSAM VE ÖNEMİ:

Proje, çocukların sanat eğitiminde, onların gelişim düzeylerine, ilgilerine ve coşku dolu evrenlerine uygun materyallerin kullanılması amacına yöneliktir. Çocuklar duygularını, düşüncelerini, hayallerini ve iç dünyalarını ifade ederken materyallerde çok yakın bir ilişki kuruyor. Bu açıdan kullanılan materyallerin, çocukların yaşına, bedensel, bilişsel ve psikolojik gelişim özelliklerine uygun olması son derece önem taşımaktadır.

7-9 yaş grubundaki çocuklar bilişsel gelişim özellikleri bakımından “somut işlemler” döneminde oldukları için, görsel materyallerin kullanılması, onların algılamalarını kolaylaştıracaktır. Proje, resim-iş dersinde öğrencilerin kullandıkları materyallerle (malzeme-gereç), öğretmenlerin yararlandığı materyalleri kapsıyor. Sınıflarda, çocukların sanatsal coşkularına cevap veren pano, levha ve afişlerin bulunması onların yaratıcılığının gelişmesini sağlayacaktır.

Çocukların iç dünyalarını ve coşku dolu evrenlerini özgürce ifade edebilecekleri materyalleri kullanmaları, onların sonatsal gelişimlerinin sağlanması açısından önemlidir. Proje bu açıdan da önem taşımaktadır.



Resim 4
Varlıkların farklı özelliklerini gösteren çalışma örneği.
(7 yaş), Melahat Şefikzade İlköğretim Okulu.
 

PROJE YÖNETİMİ:

Çalışma, farklı ilköğretim okullarında 7-9 yaş grubunun sınıf öğretmenleri ve resim-iş öğretmenleriyle birlikte yürütülmüştür.

 

MATERYAL KULLANIMI:

a) Proje Önerisi Sunarken Kullanılan Görsel Materyaller:

Projenin konusuyla ilgili hazırladığım çalışmalarla, çocuklara uygulatılan çalışmalar ve örnekler gösterildi. Çalışmalar gösterilirken tepegözden de yararlanıldı. Kullanılan örnekler; Şematik Döneme (7-9 yaş) ait; (7-8-9 yaş) küçük ölçülü kağıda yapılan çizgi çalışmalarıyla ilgili örnekler, (7-8-9 yaş) büyük ölçüde kağıda yapılan çizgi çalışmalarıyla ilgili örnekler, (7-8-9 yaş) kağıdın bütün yüzeyi kullanılarak yapılan çizgi çalışmalarıyla ilgili örnekler, (9 yaş) dokulu kağıda yapılan çalışma örnekleri, (9 yaş) hem renkli hem de dokulu kağıda yapılan çalışma örneği, (8 yaş), büyük-küçük, uzun-kısa gibi farklı kavramları gösteren çalışma örnekleri.

Tepegözle gösterilen örnekler: (8 yaş) çizgi çalışması örneği, (9 yaş) çizgi çalışması örneği, (9 yaş) çizgi çalışması örneği.

Projenin konusuyla ilgili hazırladığım çalışmalar: Doğayla ilgili mesaj veren afiş çalışması örneği, büyük-küçük, uzun-kısa, geniş-dar gibi farklı ve zıt kavramları gösteren pano çalışması örnekleri.

b) Projenin Materyalleri:

35x50 cm ebadında resim kağıdı, 30x40 cm ebadında resim kağıdı, 25x30 ebadında resim kağıdı, dokulu kağıt, renkli ve dokulu kağıt, renkli karton, kurşun kalem, kuru boya, pastel boya.

 

PROJE PLANI VE ORGANİZASYONU:

a) Proje Planı:

Bu proje 1, 1,5 ay süren bir çalışmadır. Projenin konusu belirlendikten sonra, konuyla ilgili kaynak araştırması yapılmıştır. Sınıf öğretmenleri ve resim-iş öğretmenlerinden bilgi alınmıştır. Kütüphanelerden yararlanılmıştır. Bu aşamalardan sonra farklı ilköğretim okullarında çocuklara çalışma ve uygulamalar yaptırılmıştır.

b) Proje Organizasyonu:

Farklı ilköğretim okullarına gidilerek hem çocuklara çeşitli uygulamalar yaptırılmış, hem de hazırladığım çalışmalar gösterilmiştir.

Dersin işlenişi gözlemlenmiş, çocuklarla konuşularak, onların duygu, düşünce ve ilgileri öğrenilmiştir. Organizasyon şu şekildedir:

Farklı ölçüde kağıt kullanımı: Çocuklara, materyal olarak farklı ölçülerde kağıt kullandırılmalıdır. Çocuklar büyük ölçülü kağıtlarda daha rahat çalışıyorlar. Kağıdın yüzeyinde el ve kol hareketlerini serbest bir şekilde kullanarak daha yaratıcı çalışmalar ortaya çıkarıyorlar. Çocukların çizgileri daha serbest ve akışkan bir hale geliyor. Kendilerini, iç dünyalarını daha özgürce ifade edebiliyorlar.

Kağıdın tüm yüzeyini kullanma: Çocuklar kağıdın sadece küçük bir bölümünü kullandıkları zaman dar çerçeve ve kalıplar içerisinde sıkışıyorlar. Kağıdın bütün yüzeyini kullandıkları zaman o dar sınırlardan kurtularak, daha coşku dolu çalışmalar ortaya çıkartıyorlar. Örneğin, çocuklara kağıdın tüm yüzeyini kullanmadan, küçük çerçeveler içinde çizgi çalışmaları uygulatıyordu. Çocuklar çalışırken zorlanıyordu ve çizgileri küçük çerçeveler içinde sıkışıyordu. Oysa kağıdın tüm yüzeyini kaplayacak şekilde çalıştıkları zaman, ortaya enerji ve coşku dolu hareketli çizgiler çıkıyor. İstenirse boya kağıdın yüzeyinde hafifçe dolaştırılarak flu ve yumuşa bir görüntü elde edilebiliniyor. Çocuklar bu uygulamaları keyifle denediler. Çocukların yaratıcılığının gelişmesi için onlara dokulu ve renkli kağıtlar kullandırılmalıdır.

Afiş ve pano çalışmaları: Sınıflarda çocukların gelişim düzeylerine uygun afiş, levha ve pano gibi görsel materyaller olmalıdır. Çocuklara hazırladığım afiş ve pano çalışmaları örnekleri gösterdim. Gösterilen örnekleri büyük bir dikkat ve ilgiyle izlediler. Bu örneklerden sonra çeşitli uygulamalar yaptılar. Olumlu sonuçlar ortaya çıktı.



Resim 5
Renkli karton üzerine kompozisyon çalışması.
(9 yaş), Mehmet Ali Yılmaz İlköğretim Okulu

 

PROJENİN BAŞARI KRİTERLERİ:

Proje ilköğretim okullarında rahatlıkla uygulanabilecek bir çalışmadır. Kullanılacak materyalleri öğrenciler rahatlıkla temin edebilir. Projenin başarı göstermesi, gelişim psikolojisi konusunda yetkinleşmiş çağdaş sanat eğitimcilerinin uygulamalarıyla mümkün olacaktır.

 

PROJENİN İNSANIN SANATSAL GELİŞİMİNE KATKILARI:

Her çocuğun bireysel özellileri, çevresini algılayışı ve bu algıları yorumlayışı birbirinden farklılık göstermektedir. Bu açıdan her çocuk kendini, iç dünyasını kendine özgü bir şekilde dile getirir. Kullanılan materyallerin, çocukların bütün gelişim özelliklerine uygun olması, onların sanatsal gelişimine olumlu bir şekilde katkıda bulanacaktır.

 

BİBLOGRAFYA:

ERDEN, Münire                      : Gelişim ve Öğrenme (Arkadaş AKMAN, Yasemin Yayınevi), Ankara, 2001.

GOMBRICH, Ernest                : Sanatın Öyküsü, Çeviren: Hayrullah Örs, (Remzi Kitabevi Yayınları), İstanbul, 1994.

GÜNCE, Gülseren                   : Çocukta Zihin Gelişimi Piaget Kuramına Toplu Bir Bakış (Baylan Matbaası), Ankara, 1973. 

KIRIŞIKOĞLU, Okay Tekin      : Sanatta Eğitim (Pegem A Yayınları), Ankara, 2002.

KÖKNEL, Özcan                    : Kaygıdan Mutluluğa Kişilik (Altın Kitaplar Yayınevi), İstanbul, 1995.

SAN, İnci                               : Sanatsal Yaratma ve Çocukta Yaratıcılık (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları), Ankara, 1979.

YALÇIN, Osman                     : Çocuk Resminin Dili, İlkokulda Resim Dersinin Eğitim ve Önemi (Ozan Yayınevi), İstanbul, 1973.

YAVUZER, Haluk                    : Çocuk Psikolojisi (Remzi Kitabevi), İstanbul, 2001. 

YAVUZER, Haluk                    : Çocuklarda Psiko-Sosyal Gelişmenin Ölçülmesi (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları), İstanbul, 1972.

YAVUZER, Haluk                    : Resimleriyle Çocuk (Remzi Kitabevi), İstanbul, 2001.

PROJEYİ DESTEKLEYİCİ GÖRSEL MALZEMELER LİSTESİ:

Resim 1: Büyük ölçüde kağıda yapılan çizgi çalışması örneği.

(9 yaş), Mehmet Ali Yılmaz İlköğretim Okulu öğrenci, büyük ölçülü kağıt kullandığı için rahat ve hareketli çizgilerle kendini ifade etti. Resimde merkezden başlayarak giderek büyüyen dairenin tünel, üzerindeki çizgilerinde merdiven olduğunu söyledi. Yanlardaki şekilleri resmi süslemek amacıyla yaptığını belirtti.

Resim 2: Kağıdın tüm yüzeyini kullanarak yapılan çizgi çalışması.

(8 yaş), Zübeyde Hanım İlköğretim Okulu öğrenci, kağıdın tüm yüzeyini dolduran çizgi çalışması yapı. Çizgi çalışmaları, öğrencilere kağıdın yüzeyinde küçük çerçeveler açılara, bu çerçevelerin içine uygulatıyordu. Çocuklar iç dünyalarını yansıtmakta, rahat çizgiler çimekte zorlanıyordu. Kağıdın bütün yüzeyini kullandıkları zaman olumlu gelişmeler gösterdiler.

Resim 3: Dokulu kağıda yapılan serbest çalışma örneği.

(9 yaş) Mehmet Ali Yılmaz İlköğretim Okulu. Çocuklara, çalışmalar normal resim kağıtları üzerinde uygulatılıyordu. Dokulu kağıt kullanarak güzel sonuçlar ortaya çıkardılar. Bu çalışmayı yapan öğrenci, evini çok sevdiğini, bu nedenle pastel boyayı bastırarak kullandığını söyledi. Kağıdın pütürleri dolduğu için evin görüntüsü canlı bir hal aldı. Çocuk arkadaki dağları ve gökyüzünü hafifçe boyadı. Boyayı kağıdın yüzeyinde hafifçe gezdirdiği için dokulu bir görünüm ortaya çıktı.

Resim 4: Varlıkların farklı özelliklerini gösteren çalışma.

(7 yaş), Melehat Şefikzade İlköğretim Okulu. Çocuk, kompozisyon çalışmasında büyük-küçük, hareketli-hareketsi gibi kavramları ağaçlardan birini uzun, diğerini kısa yaparak uzun-kısa, büyük-küçük kavramını anlattı. Ağacın üstündeki kuşu, kanatları kapalı yaptım, çünkü hareket etmiyor dedi. Gökyüzündeki kuşu da kanatları açık , uçarken çizdiğini söyledi.

Resim 5: Renkli karton üzerine kompozisyon çalışması.

(9 yaş), Mehmet Ali Yılmaz İlköğretim okulu. Çocuklar renkli karton üzerine yapılan çalışmaları çok seviyorlar. Bu çalışmayı yapan çocuk serbest konulu, iç dünyasını anlatan bir uygulama yaptı.