Konya Bölgesi Halı ve Seccadeleri

Konya bölgesi seccade ve halıları Karapınar, Sille, Obruk, İnlice Köyü, Lâdik, Sarayönü, Ereğli ve Karaman'ı içine alır. Bu halı ve seccadeler, yöre adlarıyla tanınır. Baklava, düğüm ve sekizgen yıldızlar geometrik bölümleri birbirine bağlar. Baklavalar çift yönlü koç boynuzları, kancalı sekizgenlerle dolgulanır. Bazen kancalı ve kademeli sekizgenler (Memling veya Türkmen Gülü motifleri) zemin örneğini meydana getirir. Seccadeler tek veya çift mihraplı olabilir. Tek mihraplılarda zemin ince sütuncuklarla bölümlenir. Mihrap nişleri kademeli ve kancalıdır. Kufi süsler bordürlerde sadeleşerek devam eder. Yaprak, karanfil, iri kartuşlar içinde lale, sümbül ve karanfiller bunları zenginleştirir. Alt ve üst bordürlerde küçük nişler sıralanır.


Lâdik seccadeleri ve diğer Konya bölgesi halılarının düz bordürlerinde görülen kıvrık dal motifi, Uşak bordürlerinden gelmedir. Diğer Uşak halılarından gelen 'S' kıvrımları, kufi taklidi süslemelerle dörtlü yaprak ve baklava motifi de vardır.

Sonraları Uşak halılarından gelen çeşitli motifler, Konya bölgesi halı ve seccadelerinde etkili olmuştur. Kancalı ve kademeli baklavalar ve sekiz kollu yıldızlarla dolgulanmış baklava şemasını veren Karaman halılarının geometrik kompozisyonu 15. yüzyıl Avrupa ve Flaman resminde Memling ve Van Eyck' de görülür.

Konya bölgesinde Lâdik en önemli merkez olarak bugün de etkisini sürdürmektedir. Bun'ların bordur ve sütuncukları saray grubundan gelir.

Konya halılarının kancalı sekizgen motifleri. Tekke, Yomut, Saryık, Ersari, Salor ve Afgan halılarında değişerek yaşamakta olup, bölgeler arası göçler bu durumu yaratmıştır. Türkmen halılarının en nadirlerinden Salor halılarında geçmeli dörtlü motifler de Konya'dan gelmedir.


Lâdik Seccadeleri

Lâdik Osmanlı saray seccadeleri etkilerini, kendi bölge karakteri ile en iyi kaynaştıran bir merkezdir. Kalite olarak Gördes ve Kula'dan sonra gelir. Mihrap bir veya üç nişli olur, orta niş daha geniş ve yüksektir. Nişler ince dekoratif sütuncuklar üzerine dayanmaktadır. Bunlarda mihrabın üst ve alt tarafında ayetlik, tabanlık kalkar, yerine bazen üst, bazen altta geniş dikdörtgen boşluklara uzun saplı lale, çiçek ve ağaç motifleri yan yana sıralanır ki, Lâdik için karakteristiktir.
 

Tek nişli mihraplar düz üçgen biçiminde kademeli ve dıştan çengellidir. Tepede alem yarım ay şeklindedir. Bazen içten küçük karanfiller sarkar, zemini boş, bazen ortasında tarihi bulunur.

Üç nişli mihraplar sütunlu veya sütunsuz olur. Çok canlı olan renkler, mihrap zemininde kırmızı veya koyu mavi, bordürlerde sarı, mor ve nadiren yeşil olarak görülür.

Bu cins seccadeler, Transilvania Kiliselerinde çok bulunduğu için o isim altında da tanınırlar.


Kırşehir Seccadeleri

Orta Anadolu'daki bu merkezin basamaklı iki veya üç konturlu çengelli mihrap şekli, Gördes ve Lâdik seccadelerinde de görülürse de, elimizdeki Kırşehir seccadeleri, 18. yüzyıl sonu ve daha çok 19. yüzyıldan kalmadır.


Genellikle büyük boyda 1.50 x 2.50 metre arasındadır. Simetrik çift mihraplı olanları da vardır. Düğümleri kaba, renkleri soluktur. İki veya üç çeşit kırmızı karakteristiktir, diğer renkler mavi, yeşil, sarı, siyah, açık kahverengi ve krem'dir. Esas bordürler sarmaşık ve servi gibi bitki motiflidir. Dar bordürlerde Kulanın ince şeritleri veya Gördes bitki desenleri görülür.

Mucur Seccadeleri

Kırşehir' in kazası olarak yörenin seccadelerine benzer. Plan ve desen, Lâdik etkisi altındadır. İlk örnekleri 17. y sonuna kadar iner.
 

İnce kademeli birkaç konturlu mihrap alemli, tek veya çift taraflıdır. Ortasında kandilden başka bir yaprak veya çiçek vardır; içinden ve kenarlardan küçük çiçekler sarkar. Mihrap zemini düzdür, bazen ortada madalyon görünür. Alınlıkta ibrik ve yarım baklava süslemeler, ayetlikte, Lâdikleri' leri andıran geometrik motifler vardır. Mor renk bunlar için karakteristiktir, bundan başka parlak renkler, üç çeşit kırmızı ve mavi, sarı siyah, beyaz, az yeşil kullanılmıştır. Mucur' da aynı özelliklerle saf seccadelerde yapılmıştır. 

Milas Seccadeleri

18. yüzyılda ortaya çıkan Milas seccadeleri, canlı ve parlak renkleri, değişik mihrap şekilleri, uzun havları ve saçakları ile kolayca tanınır. Mihrap çok defa boğumlu olup, üst kısmında bir baklava teşkil etmektedir. Bazen bordur, mihrabın iki katı genişliğindedir. Mihrabın üstünde bir alem, kenarlarda stilize küçük çiçek veya yapraklar, zeminde geometrik dolgular vardır.

Alınlık simetrik olarak stilize çiçeklerle süslüdür. Zemin çok defa koyu şeftali kırmızısı, bordürler sarı ve yeşildir, beyaz ve erguvani renklerle lacivert de görülür. Bordur şeritlerinde görülen parlak sarı renk de, bunların özelliğidir. Bu ince şeritler zigzag motifleri ile süslüdür. Gördes seccadelerinin tiplerini Uşak ve Bergama etkileri ile birlikte devam ettiren Milas seccadelerine, Kulanın bordur desenleri de karışır. Beyaz zeminli Uşak seccadelerini (Transilvania tipi) aynen taklit eden örnekler vardır. Milas seccadeleri melez bir kompozisyon gösterdiğinden, bazen Melez adı ile tanınır.

Bergama Seccadeleri

17. yüzyıldan gelen Bergama seccadelerinde yalnız yün kullanılmıştır. Argaçlar çift bükümlü tabii beyaz kalın yün iplik, arışlar tek bükümlü, kırmızı, pek ender kahverengi yün ipliktendir. Düğümler pek sık değildir. Bunlarda kiraz kırmızısı, sarı, ceviz yeşili, mavi renkler, bazen aynı rengin iki tonu bir arada görülür. Tek ve çift üçgen mihraplar, asılı kandil ve köşeli kıvrık dallarla süslemelidir. Bitki motifleri geometrik şekillere yaklaşacak kadar stilize edilmiştir. Bordur, kartuşlar arasında Rûmiler ve kıvrık dallı stilize çiçekler, dar bordürde şematik üçlü yonca örneği görülür. Bergama seccadeleri çok defa diğer karakteristik Anadolu seccadelerinin çeşitli unsurlarının karışmasından ve değişmesinden meydana gelmiştir.




Hayvan postu motifi ile yapılmış seccadeler de Türk halı sanatı içinde çok karakteristik bir grup meydana getirir. Bunlarda pars postunun gerilmiş, benekli şekli, üsluplanmış halde halının bütün zeminini doldurmaktadır. Hayvan postu üzerinde namaz kılmak, eskiden beri alışılmış olduğundan, bu postların seccadelere örnek olması pek tabiidir. Bu çeşit seccadelerin en eskileri 17. yüzyıldan kalmadır.

Bütün Anadolu küçük seccade tezgâhlarında 18. yüzyıl sonunda kalite düşmekle beraber, eski örneklere bağlı kalınmış olup, 19. yüzyıl sonlarına kadar bozulma arttığı halde, bölge karakterlerini tanımak yine de mümkün'dür.

Selçuklu halı motiflerini ve renklerini devam ettiren bu halılarda, devetüyü sarısı, tabii beyaz, iki kırmızı, mavi, ceviz yeşili, kahverengi ve iki renk turuncunun yan yana kullanılması bunu gösterir.

Seccadeler de Selçuklu üslubunu yaşatır. Bunların karakteristik mihrap nişleri diğerlerinden ayrılır. Kanca veya kıvrık dallı şeritlerle çevrilidir. Dik açılı mihrap yanlarda paralel uzanarak altta içe veya dışa sekizgen girinti yapar. Bir tarafı açık sekiz genli mihrap nişlerinin ortası baklava dolguludur. Geniş bordürlerde Selçuklu seccadelerinin çok sevilen kufi yazı süsü ve uçları kanca ile biten 'S' kıvrımları, kanatlı palmetler, dar bordürlerde 'S' ler ve asma kıvrımları ve küçük baklavalar kullanılmıştır.

Halılarda geometrik motifler yanında kuvvetle üsluplanan bitki motifleri de geometrik düzene uymakla beraber, bordürlerde ve 19. yüzyıldan sonraki halılarda natüralist çiçek ve yaprak motifleri görülür.

BURDANNN ALINTIDIRRR