T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
TEMEL ÖĞRETİM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
YENİLENEN ZORUNLU ve SEÇMELİ GÖRSEL SANATLAR DERSİ ÖĞRETİM ROGRAMLARININ TANITIMI
Uygulama Örneği
ÖRNEK UYGULAMA 1
Konu
Afiş Tasarımı
Ne Öğrenilecek Kazanımlar
1.6. Grafik tasarım çalışmasını oluştururken tasarım sürecindeki uygulama basamaklarını kullanır.
1.20. Afiş tasarımı yapar.
1.27. Grafik Tasarım çalışmasını oluştururken etik kurallara uyar.
Tarihi süreç içerisindeki grafik tasarım çalışmaları arasındaki benzerlik ve farklılıkları bilir.
2.1.3. Sosyal, politik, ekonomik ve tarihi olayların grafik tasarım çalışmaları üzerindeki etkisini bilir.
2.2.1. Müzeler ile grafik tasarımı ilişkilendirir.
3.1. Grafik tasarım çalışmasının değerini fark eder.
3.2. Grafik tasarım çalışmasını analiz eder.
Neye İhtiyaç Duyulacak (Materyal)
Su, elektrik, ekmek vb. kaynakların tasarruf edilmesinin önemine vurgu yapan afiş tasarımı örnekleri. Kâğıt (50x70 cm), kalem, taslak defteri, kuru boya, renkli fon kartonu, kullanılmayan dergi, gazete vb. sayfalarından kesilen yazı ve görsel. Bu çalışma okulun imkânlarına bağlı olarak bilgisayar teknolojisinden yararlanılarak da gerçekleştirilebilir.
Öğrenilecek Kelimeler
Afiş, marj, brief, betimleme, hiyerarşi, mesaj, tipografi, imge, illüstrasyon, israf, kapalı kompozisyon, kolaj, piksel, vektör, illüstratör, nükte, mizah, semiyotik/göstergebilim.
Afiş : Bir bilginin ya da mesajın hedef kitleye basılı ve çoğaltılmış bir şekilde ak tarımını sağlayan görsel bir iletişim aracıdır. Genel anlamda afiş sergilendiği her alanda toplumsal değerleri ve düşünceleri yansıtır.
Marj : Çalışma alanındaki kenar ölçüsü kavramı.
Brief : Tasarımı istenen konu hakkında verilen öz bilgi.
Betimleme : İzleyicinin veya okuyucunun anlayabilmesi için konunun detaylı bir şekilde canlandırılmasıdır (resimlenmesi veya sözcüklerle açıklanması).
Hiyerarşi : Önemli unsurlara vurgu yapmak için uygulanan yöntem. Hiyerarşi hem imge hem de yazıda büyük yaparak, bold, eğik kullanarak veya renklendirerek (bu durum siyah beyaz bir mekânda herhangi bir rengi kullanarak sağlanabileceği gibi renkli bir mekânda zıt renkleri kullanarak da elde edilebilir) sağlanabilir.
Mesaj : Grafik tasarım çalışmasında verilmek istenen konu.
Tipografi : Yazılı bir fikrin görsel biçimde düzenlenmesidir.
İmge : Bir tasarımı canlandıran, ona hayat veren, yazının tek başına yapamayacağı etkiyi okuyucuya ileten resimsel grafik ögelere verilen addır.
İllüstrasyon : Bir cümlenin veya ifadenin görsel olarak betimlenmesi.
İsraf : Gerektiğinden fazla yapılan her tür harcama (su, ekmek, enerji vb.).
Kapalı kompozisyon : Anlatılmak istenen konunun ve konuyu simgeleyen resim, yazı vb. unsurları çalışma alanı dışına taşırmadan o alan içerisinde betimlenmesi.
Kolaj : Sanatsal çalışmalarda kesme yapıştırma tekniği.
Motivasyon Soruları
Bugüne kadar gördüğünüz ve dikkatinizi çeken afiş tasarımlarından üç tanesinin verdiği mesajı söyleyebilir misiniz? Bu tasarımlarda dikkatinizi en çok ne çekti? Niçin.
Size göre afiş ile resim arasındaki fark nedir?
İsraf ne demektir?
İsrafın sonuçları nelerdir?
İsraf doğada bir nesneye benzetmiş olsaydınız neye benzetirdiniz?
İsraf ile ilgili deyim veya atasözlerinden hiç hatırladıklarınız var mıdır? Söyleyebilir misiniz?
Bir günde bir ekmek israf etmeyerek planlama yaparak hareket eden bir aile yılda aile bütçesine ne kadar katkı sağlar? Bunu on yıl boyunca sürdüren bir aile on yıl sonra onunla neler yapabilir?
İsraf ile ilgili bir afiş tasarımı yapsaydınız hangi imgeleri kullanmak isterdiniz? Niçin?
İsraf ile ilgili bir afiş tasarımı yapsaydınız hangi mesajı kullanmak isterdiniz? Niçin?
Konu ile İlgili Bilgi
Afiş
İnsanlar yüzyıllardır bilgi üretmek ve bu üretilen bilgiyi paylaşmak için çaba göstermiştir. İnsanlar bilgiyi aktarmak amacıyla, kendi yaşam ve düşünüş biçimleri doğrultusunda belirli sistemler, kurumlar; araçlar ve ürünler oluşturmuşlardır. Bunlar içerisinde görsel iletişim araçları önemli bir yer tutmaktadır.
Bilginin hedef kitleye bazı teknikler yardımıyla iletilmesine iletişim denir. Bilgi ve teknolojinin ilerlemesine bağlı olarak değişen, toplumun ihtiyaçları doğrultusunda gelişen ve sayısı artan iletişim araçlarının önemi, her geçen gün artmaktadır. Afiş tasarımı da bu iletişim araçlarından biridir.
Afiş tasarımı görsel iletişim alanındaki hızlı değişime ve teknolojik olanaklar sayesinde ortaya çıkan alternatif iletişim araç ve ürünlere rağmen hala önemini korumaktadır. Çünkü afiş, yıllardan beri bilinen görsel iletişim araçları arasında yer alan en eski ve en etkili olanlarından birisidir.
Çağın gerektirdiği tasarım anlayışı içerisinde görünmeyeni göstermek, düz anlam yanında yan anlamlarını da verebilmek, sosyal sorumluluk bilincini yerleştirmek gibi işlevler yer almaktadır. Yani “grafik tasarımcının görevi, sadece güzel, dekoratif ambalajlar, ilanlar vb. yapmak değildir. Tasarımcı, ulusal ya da uluslararası sosyal ve politik konularla da ilgilenen kişi olmalıdır” (Lemel, 2007).
Afiş ekonomik açıdan da toplumda bir rol üstlenir. Örneğin turizm sektöründeki herhangi bir hizmeti ve ürünü tanıtan bir afişin oluşturacağı hareketlilik, ulusal olduğu kadar uluslararası mecrada da etkisini gösterecektir. O hizmete veya ürüne talebin artması, ekonomik bir kazanç olarak değerlendirilebilir. Afiş işlenilen konulara göre reklam afişleri, sosyal içerikli afişler ve kültürel afişler olarak sınıflandırılabilir.
Kültürel afişler, izleyiciyi kültürel bir etkinliğe katılmaya çağıran posterlerdir. Bu afişler ilettikleri mesajlar ile kitleleri yönlendirme işlevinin yanı sıra, sanatsal olarak da bir kaygı taşımaktadır. Festival, sempozyum, konser, tiyatro, spor, balo ve sergi afişleri bu grup altında toplanmaktadır (Görsel 1). Bu tür afişler, bilgiyi verirken aynı zamanda sanatsal kaygıları topluma sevdirerek, toplumun bu anlamdaki algısını yükseltmeyi de amaç edinir.
Afiş, bir bilginin ya da mesajın hedef kitleye basılı ve çoğaltılmış bir şekilde aktarımını sağlayan bir iletişim aracıdır. Sergilendiği her alanda toplumsal değerleri, özellikleri, düşünceleri yansıtır. Gündelik yaşamda hem iç hem de dış mekânlara asılabildikleri için toplumla iç içe olma ve toplumun her kesimine taşıdıkları mesajları iletebilme gücüne sahiptir. Afiş, yüzyılımızın reklamcılık sektöründe, ürün, hizmet ve halkın ihtiyaç duyduğu diğer şeyleri tanıtmak veya duyurmak için kullanılır. Bazı afişler, hedef kitleye, ürüne ve hizmete bağlı olarak tarih ve fiyat içerir.
Reklam amaçlı afişler bir ürünü tanıtmaya, hizmet alanında ise onu duyurmaya yönelik olarak tasarlanırlar. Bu afişler endüstri ürünleri, kurumsal reklamcılık, basın-yayın, gıda, turizm, festival, bilimsel veya sanatsal toplantı moda vb. sektörlerde kullanılır.
Sosyal içerikli afişler ve sosyal hayat ve toplum yaşantısına yönelik olumlu gelişmelerle, problemlere vurgu yapmak ve farkındalık oluşturmak amacıyla tasarlanırlar. Bu yüzden sosyal hayattaki olumlu gelişmelerin pekiştirilmesi veya olumsuzlukların giderilmesinde en etkili iletişim araçlarından biri de sosyal afişlerdir (Kaptan, 1996). Sivil savunma, trafik, ulaşım, sağlık, çevre v.b. amaçlı eğitici ve uyarıcı nitelikteki olguları konu edinen tasarımlar bu tür afişler arasında yer alır.
Görsel 2: Çevre Afişi Görsel 3: Savaşa Dur Afişi Görsel 4: Kadın Erkek Eşitliği Afişi
Afiş, genel olarak çoğaltılmış bir nesnedir ve herhangi bir şekilde insan gereksinimlerini gidermeye yönelik hazırlanan bir iletişim aracıdır. Afişlerin insanların duygusal alanlarına hitap etmesi gerekir. Bu nedenle asıldığı alanın aksine tasarımın ve ilettiği mesajın aktif olması önemlidir. Bu aktiflik form, renk, çizgi, doku, oran-orantı, ritim, vurgu, çeşitlilik, algılanırlık, okunabilirlik, genişlik gibi eleman ve ilkelere uyularak belirlenir. Bu eleman ve ilkeler, beraberinde afiş tasarımında mesaj, mesaj-imge bütünlüğü, sözel ve görsel hiyerarşi, fark edilirlik, tipografik karakterler ve biçim ilişkisinin göz önüne alındığı bir uygulama sürecini gerektirir. Diğer bir ifade ile izleyicilerin gördükleri tasarımdaki unsurların veya bölümlerin hangilerinin eşit veya daha az ya da alt düzeyde öneme sahip olduklarını gösterir.
Güvenlik
Dergi ve gazete sayfalarından görsellerin ve harflerin kesilmesi sırasında makas gibi kesici aletlerin dikkatli ve güvenilir biçimde kullanılmasına dikkat edilmelidir. Yapıştırıcı olarak içerisinde bağımlılık yapıcı ve zarar verici olmayanlar tercih edilmelidir.
İşleniş
Afiş tasarlamak için bir hafta önce ön araştırma yapmak gerekir. Ön araştırma, fikirlerin oluşması ve olgunlaşması için ilk adımlardan biridir. Bu aynı zamanda öğrencilerin yapmak istediği şey hakkında bilgi edinmeyi ve bununla ilgili malzeme, araç-gereç konusunda hazırlık yapmayı da sağlar. Araştırma esnasında edinilen bilgiler, tasarlanacak afişlerin nasıl ve ne ile yapılması gerektiği konusundaki deneyimlemeyi sağlayacaktır.
Araştırma safhasından sonraki ilk adım, motivasyon soruları ile öğrencileri derse hazırlamak ve konu hakkında düşünmelerini sağlamaktır. İkinci adım israf ve tasarruf konularında daha önce yapılmış olan örnek afişleri göstermektir. Öğrencilerin daha sonra belirlenen tasarruf ile ilgili afişi, eser/ürün eleştirisi yöntemine (Ek: 2) göre incelemeleri (sanatın elemanları ve tasarım ilkeleri vb. özellikler fark edilir) ve analiz yapmaları beklenir. Bu esnada vurgunun, mizahın, rengin vb. özelliklerin farkına da varılır. Afiş incelendiğinde estetik değer yargıları üzerinde durulur.
İsraf ne demektir, israfın sonuçları nelerdir, tasarruf denildiğinde aklınıza ilk gelen şey nedir, israf eden bir insan ile etmeyen bir insan arasında 10 yıl sonra nasıl bir fark oluşur, bir günde bir ekmek israf etmeyerek onun ücretini biriktiren ve tasarruf eden bir aile, aile bütçesine yılda ne kadar katkı sağlamış olur, bunu on yıl boyunca sürdüren bir aile on yıl sonra onunla ne alabilir, tasarrufu doğada var olan bir nesneye benzetmiş olsaydınız neye benzetir diniz (kaktüs ağacı, deve, baraj vb.), tasarruf için birkaç satır yazı yazma fırsatınız olsaydı ne yazardınız, tasarruf ile ilgili bir afiş yapsaydınız hangi imgeleri kullanmak isterdiniz, niçin, tasarruf ile ilgili bir afiş yapsaydınız, ona nasıl bir başlık verirdiniz, duygusal mı, akılcı mı, niçin? Sorularıyla öğrencilerin afiş tasarlamak için fikir geliştirmelerine zemin hazırlanır.
Afiş için geliştirilen fikirlerin, kolay algılanabilir ve akılda kalıcı olmasını sağlayacak özellikler içermesine dikkat edilmesi gerektiği belirtilir. Geliştirilen fikirlerle ilgili küçük bir brief hazırlanır. Bu brief, ne yapılmak istendiğini ifade eder. Geliştirilen fikirler akranlarla ve ders öğretmeni ile paylaşılır. Sonraki aşama ise taslak yapmaktır. Taslak yapmak iyi bir afiş tasarımı için çok önemli bir adımdır. Bu süreç belirlenmiş olan afişlerin ölçüsü içerisinde, verilmek istenen sözcüklerin (mesaj, bilgi vb.), simgelerin veya illüstrasyonların nerede olacağını ve hangi renklerin nerede kullanılacağını belirlemeye yardımcı olur.
Afişler genellikle insanların yoğun olduğu ve hareket ettiği yerlerde bulunduğundan anlık vurguyu vermeli ve mesaj çabuk algılanabilmelidir. Afiş tasarımında metin-imge bütünlüğü olmalıdır. Afiş üzerindeki yer verilen yazı ve görseller, özel durumlar dışında, birbirini destekleyen bir yaklaşımla sunulmalıdır. Metin ve imgeler (fotoğraf, illüstrasyon, sembol vb.), grafik tasarımda afişin temel unsurlarıdır. Bazı afişler, hedef kitleye, ürüne ve hizmete bağlı olarak tarih ve fiyat içerirler.
Bunların yanı sıra afiş oluşturulurken şu ilkelere dikkat dilmelidir:
Denge: Bir yüzey üzerindeki nesnelerin birbirini destekleyecek şekilde düzenlenmesidir. Çalışmada kullanılacak görsel ile başlık ve metnin durumuna göre simetrik veya asimetrik denge kullanılabilir. Simetrik denge asimetrik dengeye göre daha sakin, dinlendirici ve klasiktir. Ancak duruma göre her iki denge de kullanılabilir.
Vurgu: Afişte önemsenmesi gereken noktaya dikkatleri çekmek için yapılan bir özelliktir. Örneğin eğer vurgu imgeye yapılmak isteniyorsa bir renk ile (kırmızı, siyah vb.) veya daha büyük yapılarak sağlanabilir. Vurgu yapılmak istenmiyorsa imge daha küçük yapılarak veya daha az dikkat çekecek bir renk kullanılarak ikinci plana itilebilir. Aynı durum başlık ve sözcükler için de geçerlidir. Sözcüklerin özelliğinden kaynaklanan avantajlardan biri olan karakter değişikliği de vurguyu sağlayan unsurlardan biri olabilir. Ayrıca vurgulanmak istenen unsurun etrafında geniş boşluklar bırakılarak da vurgu yapılabilir.
Birlik: Metin, slogan, renk, illüstrasyon gibi afişin parçaları olan unsurlar arasında vurgu yapılmasına rağmen onların bir uyum, yani birlik içerisinde olması da gerekmektedir. Afiş içerisinde mükemmel bir metin veya slogan olsa bile, eğer görsel ile uyumlu bir birliktelik içerisinde sunulmaz ise afiş hatalı olur. Birliği sağlamak için görsel ile metin veya slogan üst üste getirilebilir. Yine zemin üzerinde hem metin hem de görsellerin kenarları siyah ile renklendirilerek birlik sağlanabilir.
Ritm/Hareket: Planlanan bir alandan diğer alana dikkatleri çekebilmek için ritm ilkesinden yararlanılır. Afişte rengi gradient (koyudan açığa doğru gösterme) yaparak, yazıları küçükten büyüğe doğru sıralayarak, illüstrasyonu eğerek (diagonal) ve ek çizgiler kullanarak da hareket oluşturulabilir. Taslak (minyatür çizim) yaparken hareket ilkesi denenebilir. Örneğin yüzey üzerinde vurgulanmak istenen imge merkeze yerleştirilebilir. İmge merkeze yerleştirildikten ve etrafına ilave edilmesi gereken elemanlar eklendikten sonra bunlar yüzey üzerinde kaydırılarak nasıl hareket oluşturabileceği görülebilir.
Boşluk: Boş alanlar nesneler arasındaki ilişkileri tanımlar. Yan ve alt kısımdaki marjinal boşluklar afişin içeriğini yansıtmak için kapsamlı bir çerçeve oluşturur. Bu yüzden izleyiciyi imgeye ve mesaja çekebilmek için hem imge hem de metin sütunu arasında boşluk oluşturulur.
Farkedilirlik/Dikkat Çekicilik: İzleyici “afiş tasarımı içerisinde kendisini renk, biçim veya metin olarak ilgilendiren bir mesaj bulduğunda durur ve detaylı incelemeye geçer. Bu aşama afişin dikkat çekicilik aşamasıdır (Tepecik, 2002). Bunun amacı, afiş iletişimin büyük bir kısmının insanları etkilemeye ve ikna etmeye yönelik olmasıdır.
Karakalem taslaklar öncelikle 5x7 cm alanlar içerisine yapılabilir. Bunlar daha sonra 20x28 cm boyutunda renkli olarak gerçekleştirilebilir. Taslak yaparken, afiş tasarımında yer alması gereken başlık, mekan, tarih veya yer (gerekli ise), metin, görsel (fotoğraf, illüstrasyon veya imge) yalın bir şekilde betimlenmelidir (Görsel 5).
Görsel 5: Afiş tasarımı’nın bölümleri
Taslak aşaması ve afişin uygulanma süreci:
Afiş için gerekli bilgi elde edildikten ve fikir geliştirildikten sonra, yapılacak ilk şey, grafik tasarımdaki çizgisel dili kullanarak taslakları oluşturmaktır. Ayrıca afiş tasarlanırken konuyu simgeleyecek yorumlar geliştirilmesine dikkat edilmelidir. Taslak aşamasının ilk safhasında imge olarak fotoğraf mı, illüstrasyon mu, sadece yazı mı? kullanılacağı; eğer imge (resim vb.) ve yazı birlikte kullanılacaksa onların nerede olacağına karar vermek için denemeler yapılmalı ve bunun için sanatın elemanları ile tasarım ilkelerine dikkat edilmelidir. Örneğin imge üstte yer alırken yazının alt tarafta kullanılması imge ve yazı arasındaki ve çalışma yüzeyindeki denge kaygısından kaynaklanmaktadır.
Burada kullanılan imge, hedef kitleye uygun olarak onların ilgisini çekebilecek şekilde düşünülebilir. Başlık/ slogan (yazı) hem üste hem de alta yerleştirilerek simetrik bir denge kullanılabilir ve imge ise merkeze alınabilir. Bu düzenleme kapalı bir kompozisyon anlayışını gösterir. Ayrıca bu tarz bir düzenleme genellikle durağan bir etki verir. Ancak bu durum yazılar arasında asimetrik denge kurabilmek için üstteki yazı kenarında boşluk bırakılarak vurgu üstteki yazıya yapılarak sağlanabilir.
Afişte sözel hiyerarşi sözcüklerin ard arda getirilmesiyle sağlanabileceği gibi sözcüklerden öne çıkartılmak istenen kelimeler renk ve büyüklük ile de yapılabilir.
Afiş tasarlama sürecinde taslaklardan en ideal olanı öğretmen ile belirlendikten sonra 50x70 cm boyutundaki beyaz veya renkli fon kartonuna aktarılır. Bu işlem yapıldıktan sonra eğer kullanılacak görsel bir illüstrasyon olacaksa onun boyanması, eğer bir kolaj olacaksa dergi ve gazete sayfalarından elde edilen kağıtların yapıştırılması ile gerçekleştirilir. Bunların dışında bilgisayar programlarından yararlanarak yapılacak bir çizim ise çizim tableti veya doğrudan mouse yardımıyla taslak yüzey üzerine aktarılır. Aynı işlem başlık ve bilgi metni içinde geçerlidir.
Değerlendirme
Taslak Defteri
Söz Dağarcığı Testi (Ek 1). Eser/ürün eleştirisi formu (Ek 2).
EK 1. SÖZ DAĞARCIĞI TESTİ
Ana Sayfa
Yardım
Giriş Yap
Kayıt Ol
