Etkili Öğretmenlerin Özellikleri (*)

Sinan ÇAĞIRAN (**)



 “Öğretmen her şeyden önce mesleğini isteyerek ve severek tercih etmiş ve mesleğine gönül vermiş bir insan olmalıdır. Meslek sevgisinin coşkusuyla, kişilik ve teknik özelliklerini birleştirmiş bir öğretmenin etkili olmaması mümkün değildir.”

 

“Öğretmenin insan sevgisi, meslek sevgisinden ayrı düşünülemez. Nitekim insanlara sevgi duymayan öğretmen, mesleğine de sevgi duymayacaktır. Öğretmenin insan sevgisi gönülleri, meslek sevgisi de zihinleri şekillendirecektir. Onun sevgi iklimiyle tanışan ve muhabbet atmosferine giren hiçbir gönül mahzun kalmamalı ve kalmayacaktır. Zira öğretmenine kalbi kapalı öğrencinin, zihni de bilgiye kapalı olacaktır.”

 

            Yasemin hanım tecrübeli bir öğretmendi ve emekliliğine birkaç yıl kalmıştı. Öğretmenler kurulu toplantılarda insan haklarından ve demokrasiden bahsetmeyi çok severdi. Lisede görev yapıyordu. Bir derste öğrencilerine kızdığından olsa gerek zil çalmasına rağmen öğrencilerine dışarı çıkma izni vermedi. Hele bir öğrenciyi “Ben izin vermeden dışarı çıkmazsın” diye azarlamıştı. Öğrenci, zil çaldığından dışarı çıkmaya hakkı olduğunu ve bu hakkının engellenemeyeceğini söyledi. Yasemin hanım, “Ben öğretmenim ve izin vermiyorum.” diye yanıt vermiş, bununla da kalmamış sandalyesini kapının önüne koyarak üstüne oturmuştu. Ne mi oldu dersiniz! Öğrenci yavaşça öğretmenine yaklaştı, sandalyeyle birlikte öğretmenini kaldırarak kenara koydu ve kapıyı açarak teneffüsüne çıktı. Öyle görünüyor ki, Yasemin hanım lisede görev yaptığını unutmuştu, çözüm olarak öğrenciler için disiplin dilekçesi yazdı…

 

Kamil öğretmen, edebiyat öğretmeniydi. Dersinden hemen herkes geçerdi. Öğrenciler edebiyat konularını ne kadar öğrendi bilinmez ama Kamil öğretmenin dersine girdiği hemen her öğrenci, onun askerlik hatıralarını çok iyi bilirdi. Ha tabii bir de Kamil öğretmenin nasıl milletvekili olacağını ve milletvekili olunca neler yapacağını…   

 

Öğrenci rehberlik servisine gelmişti. Rehber öğretmen, öğrencinin heyecanını gidermek için olsa gerek ön konuşma yapmak için derslerini sordu. Öğrenci anlatırken bir öğretmeninden bahsetti. “Hocamız derse hemen her zaman 5-10 dakika geç giriyor ve çözdüğü sorularda yanlışlar oluyor.” dedi. Öğrencinin son cümlesi rehber öğretmeni hem şaşırtmış hem de düşündürmüştü; “Artık öğretmenimiz mahcup olmasın diye yanlışlarını söylemekten vazgeçtik ve ne yazdıysa deftere geçiriyoruz.”

 

Cemile Hanım da lisede görev yapıyordu. Toplantılarda genellikle öğrencilerin dersi dinlemediği, ders dışında başka şeylerle meşgul olduklarından bahsederdi. Bir gün dersteydi ve telefonunu açık unutmuştu (yada bırakmıştı). Telefonu çaldı, öğrencilere bir şey demeden dışarı çıktı ve bir süre sonra sınıfa girdi. Sınıfa girerken ağzından dökülen cümle öğrencileri bile şaşırtmıştı;

-          Hay aksi şarjım bitti.

 

Şimdi belki de “Hadi canım siz de!” diyerek abarttığımızı düşünüyorsunuz. Fakat maalesef bunlar gerçek yaşamdan (isimler değiştirilmiştir) kesitlerdir.

 

Örneklerimizde de görüldüğü gibi öğretmenlik ders anlatmanın çok ötesindedir. Öğretmenlerin, mesleklerini en verimli şekilde gerçekleştirmeleri etkili olabilmeleriyle mümkündür. Kuşkusuz öğretmenin etkinliğini etkileyen birçok faktör vardır.

 

Öğretmen her şeyden önce mesleğini isteyerek ve severek tercih etmiş ve mesleğine gönül vermiş bir insan olmalıdır. Meslek sevgisinin coşkusuyla, kişilik ve teknik özelliklerini birleştirmiş bir öğretmenin etkili olmaması mümkün değildir.

 

Sevilmeden yapılan hiçbir meslekte başarılı olmak olası değildir. Bununla birlikte öğretmenin mesleğini sevmesi çok daha hayati bir meseledir. Zira öğretmen toplumun nesline şekil veren kişidir. O her şeyden önce toplumun ve öğrencinin yegane modelidir. Öğretmen mesleğini ne kadar seviyor ve mesleğine ne kadar gönül veriyorsa o kadar başarılı olacağı aşikardır. Mesleki heyecanını kaybetmiş bir öğretmenin etkili ve verimli olmasından söz edilemez.

 

Öğretmenin insan sevgisi, meslek sevgisinden ayrı düşünülemez. Nitekim insanlara sevgi duymayan öğretmen, mesleğine de sevgi duymayacaktır. Öğretmenin insan sevgisi gönülleri, meslek sevgisi de zihinleri şekillendirecektir. Onun sevgi iklimiyle tanışan ve muhabbet atmosferine giren hiçbir gönül mahzun kalmamalı ve kalmayacaktır. Zira öğretmenine kalbi kapalı öğrencinin, zihni de bilgiye kapalı olacaktır.

 

Yapılan araştırmalar, öğretmenlerini değerlendiren öğrencilerin, öğretmenlerinin kişilik ve karakter özelliklerini, mesleki özelliklerinden daha fazla önemsediklerini göstermiştir. Bizler de birçok araştırma ve kaynaktan faydalanarak “Etkili Öğretmenin Özellikleri”ni belirledik. Bu özellikleri birbirinden tam olarak ayırtmak mümkün olmasa da konuyu iki ana başlık altında incelemeyi uygun bulduk;

A-     Kişilik ve Genel Davranış Özellikleri

B-     Mesleki ve Sınıf İçi Davranış Özellikleri

 

A-      Kişilik ve Genel Davranış Özellikleri

 

§         Öncelikle topluma ve öğrencilerine model teşkil ettiğini unutmamalı ve söylemleriyle davranışları çelişmemelidir,

§         Öğrencilerine ve insanlara önyargısız davranabilmelidir,

§         Hareketlerine ve görünüşüne dikkat etmeli, giyimine özen göstermelidir,

§         Sevecen ve şefkatli olmalıdır,

§         Öğretmeyi sevmeli ve öğrenmeyi sevdirebilmelidir,

§         Sabırlı olmalıdır,

§         Saygılı ve saygın olmalıdır,

§         Güler yüzlü ve yumuşak huylu olmalıdır,

§         Bütün insanlara değer vermelidir,

§         Dürüst, açık ve güvenilir olmalıdır,

§         Alçak gönüllü, hoşgörülü ve anlayışlı olmalıdır,

§         İdealist ve sorumluluk sahibi olmalıdır,

§         Huzurlu, kendiyle barışık ve özgüven sahibi olmalıdır,

§         İnsan hak ve hürriyetlerine değer vermelidir,

§         Yaşadığı toplumun değerlerini çok iyi bilmeli ve hayatında tatbik etmelidir,

§         Fedakar ve kendini mesleğine admış olmalıdır,

§         Kibar ve nazik davranışlar sergilemelidir,

§         Etkili iletişim becerilerine sahip olmalıdır,

§         Samimi ve candan olmalıdır,

§         Dinamik ve sağlıklı olmalıdır,

§         Tavırlarında olgunluk ve ciddiyet bulunmalıdır,

§         Kibir ve gururdan uzak durmalıdır,

§         Çok iyi bir genel kültüre sahip olmalıdır,

§         İkna kabiliyetine sahip olmalıdır,

§         Sakin ve soğukkanlı davranmalıdır,

§         İç disipline sahip olmalı ve öfkesini kontrol edebilmelidir,

§         İyi bir dinleyici olmalıdır,

§         Çağdaş ve sosyal olmalıdır,

§         Çalışkan olmalıdır,

§         Gündemi takip etmeli ve güncel olmalıdır,

§         Ders dışında da öğrencileriyle diyalog kurmalı ve ilgilenmelidir,

§         Davranışlarında tutarlı ve prensip sahibi olmalıdır,

§         Kendi hatalarını kabul edebilmeli ve gerektiğinde özür dileyebilmelidir,

§         Vizyon sahibi olmalıdır,

§         İnsan psikolojisi hakkında bilgi sahibi olmalıdır,

§         Empati kurabilme becerisine sahip olmalıdır,

§         Sürekli okuyarak kendisini yenilemeli ve geliştirmelidir,

 

B-      Mesleki ve Sınıf İçi Davranış Özellikleri

 

§         Öncelikle konusunu çok iyi bilmeli ve branşına hakim olmalıdır,

§         Öğrencileri başarabileceklerine inandırabilmelidir,

§         Öğrencilerine ve çevresine güven duygusu verebilmelidir,

§         Diksiyonu güzel olmalı ve ses tonunu etkili kullanmalıdır (Yerine göre sesini yükseltip azaltmalı),

§         Jest ve mimiklerine, el ve vücut hareketlerine çok dikkat etmeli, beden dilini etkili kullanmalıdır,

§         Planlı ve programlı hareket etmelidir,

§         Dersine mutlaka hazırlanarak girmelidir,

§         Dakik olmalıdır; derse zamanında gelme, öğrenciyi ve dersi önemsediğinizi gösterir,

§         Renkli tebeşir yada kalemler kullanmalı, güzel ve okunaklı yazmalıdır,

§         Ders ve konuya uygun metot belirleyebilmeli, ders ve konularla ilgili araç-gereç kullanabilmelidir,

§         Öğrencilerini motive edebilmeli ve hazır bulunuşluklarını sağlayabilmelidir,

§         Oturmak yerine, sınıf içerisinde gezerek ders anlatmalıdır,

§         Verilen ödevleri mutlaka takip ve kontrol etmelidir,

§         İşbirliğine dayalı demokratik tavırlar sergilemelidir,

§         Ders içerisinde güncel örneklere yer vermeli ve konularla günlük yaşamı ilişkilendirmelidir,

§         Kendi sorun ve sıkıntılarını ders ortamına taşımamalıdır,

§         Zaman zaman ders konularıyla ilgili esprilere yer vermelidir,

§         Adil ve eşit davranmalı, öğrenciler arasında ayırım yapmamalıdır,

§         Yüreklendirici ve yardımcı olmalıdır,

§         Takdir ve onure adici davranmalıdır,

§         Siyasi düşüncelerini empozeye çalışmamalı ve her düşünceye saygı göstermelidir,

§         Teknolojik gelişmeleri takip etmeli ve yeni gelişen eğitim araç-gereçlerini kullanabilmelidir,

§         Öğrenme ve öğretme yöntem ve tekniklerini bilmeli, değişik kişilik ve öğrenme tarzlarına göre farklı öğretim teknikleri kullanmalıdır,

§         Eğitimdeki ve branşındaki yeni gelişmelerden haberdar olmalıdır,

§         Yenilikçi olmalı, kendini yenilemeli ve mesleki olarak kendini sürekli geliştirmelidir,

§         Öğrencinin konuyu kavrayıp kavramadığını kontrol etmeli ve tekrarlar yapmalıdır,

§         Öğrencileri, meslektaşları, veliler ve üstleriyle iyi iletişim kurmalı ve eşgüdüm içerisinde hareket etmelidir,

§         Dersleri öğrencinin seviyesine uygun işlemelidir,

§         Ölçme ve değerlendirmede adil ve objektif davranmalı, öğrenciyi notla tehdit etmemelidir,

§         Öğrencilerin gelişim dönemi özelliklerini bilmelidir,

§         Hadiselere öğrencilerin bakış açılarıyla bakabilmelidir,

§         Aşırı disiplinli ve şekilci olmamalıdır,

§         Öğrencilerin sorunlarını dinlemeli ve çözüm üretmelidir,

§         Öğrenciyi küçümsememeli ve hor görmemelidir,

§         Öğrenciyi küçük düşürücü davranışlardan kaçınmalıdır,

§         Öğrenciye bir birey olarak saygı duymalıdır,

§         Öğretmen verdiği sözün arkasında durmalıdır,

§         Öğrencinin sevgisini ve güvenini kazanabilmelidir,

§         Öğrencinin olumsuz davranışlarına değil, olumlu davranışlarına ilgi göstermelidir,

§         Belli öğrencilere karşı özel ilgi göstermekten kaçınmalıdır,

§         Sınıf kuralları oluştururken öğrencinin katılımını sağlamalı ve sınıf kurallarının nedenlerini açıklamalıdır,

§         Öğrencinin kişiliği üzerinde değil, kabul edilmeyen davranışı üzerinde durmalıdır,

§         Disiplini sağlamak için bağırıp çağırmamalı, öğrencilerle alay etmemeli ve olumsuz eleştirilerden kaçınmalıdır,

§         Öğrencilerin olumsuz davranışlarını bire bir görüşerek düzeltmeye çalışmalıdır,

§         Öğrencileri “yaramaz, geveze, aptal” gibi kelimelerle etiketlememelidir,

§         Öğrencilerin duygu ve düşüncelerini ifade etmelerine olanak tanımalıdır,

§         Öğrencilerin bireysel özelliklerini göz önünde bulundurmalıdır,

§         Öğrencileri birbirleri ile kıyaslama ve karşılaştırmalardan kaçınmalıdır,

§         İyi bir gözlemci olmalı ve öğrencilerini tanımalıdır,

§         Bulunduğu okulun olanaklarını iyi değerlendirmelidir,

§         Çevre ve velilerle sürekli diyalog içerisinde olmalıdır,

§         Hitabeti iyi olmalı ve dili etkili kullanmalıdır; dilini iyi kullanan insanın giremeyeceği gönül, açamayacağı kapı kalmaz,

§         Öğrencilerine tepkisel davranışlar sergilememelidir,

§         Zamanın kıymetini bilmeli ve zamanını etkili kullanmalıdır.

 

Uygun bir ortam oluşturulduğunda, doğru program ve doğru yöntemlerle her insanın öğrenme isteğinin artacağı ve bütün öğrencilerin öğrenebileceğini hatırlatarak siz kıymetli öğretmenlerimin teker teker ellerinden öper, saygılar sunarım…

 

 

 -----------------------------------------------

(*) Genel Sorumlumuzun Bu Makalesi “Genç Gelişim” Dergisinde ve Çeşitli İnternet Adreslerinde (Haber, Eğitim, Okul Siteleri) Yayımlanmış ve Yayımlanmaktadır.
(**)Psikolojik Danışman, Site Genel Sorumlusu, [email protected] , [email protected]

teşekkürler aslı öğretmenim +1